Młodość
Prokrastynator to najczęściej osoba młoda, prawdopodobnie uczeń lub student.
Młodzi ludzie często jeszcze nie odkryli swojej tożsamości ani nie wyznaczyli jasnych i wartościowych celów. Sprawia to, że trudno jest im dedykować pełne zaangażowanie i uwagę temu, czym się zajmują.
Co ciekawe, kora przedczołowa, odpowiadająca za racjonalne myślenie i kontrolę emocjonalną, to obszar mózgu, który rozwija się najpóźniej. To jedno z możliwych wyjaśnień, dlaczego prokrastynacja jest częstsza w tej grupie wiekowej.
Istotna jest również odpowiedzialność. Z wiekiem dochodzą dodatkowe obowiązki związane z rodziną i pracą. Może to zabrzmieć brutalnie, ale starsi ludzie nie mają czasu na prokrastynację - wiedzą, że muszą wykonywać swoje zadanie teraz, aby uniknąć problemów.
Impulsywność
Typowy prokrastynator jest impulsywny (a cecha ta częściej występuje u mężczyzn). Trudno mu kontrolować popędy, łatwo się rozprasza i zmienia kontekst. Skupia się na teraźniejszości i skłania się ku natychmiastowej gratyfikacji.
Impulsywność nasila się, gdy prokrastynator jest pod wpływem emocji. W obliczu stresu i niechęci do ważnych zadań prokrastynacja staje się mechanizmem radzenia sobie z negatywnymi emocjami. Nie da się jednak wiecznie uchylać od obowiązków i trudnych emocji. Wracają one ze zdwojoną siłą.
Chwiejność emocjonalna
Emocje przeciętnego prokrastynatora są niestabilne. Jest on neurotyczny, ma skłonność do lęków i niską samoocenę. Taka emocjonalna sinusoida potęguje jego impulsywność.
Prokrastynator często ma trudności z inteligencję emocjonalną – nie potrafi rozpoznać i przepracować swoich emocji. Nie umie również wykorzystać pozytywnego afektu jako motywacji do pracy, często trwoniąc go na celebrację.
Prokrastynacja jest gorącym i nieracjonalnym procesem, który wymaga podejścia na zasadzie ,,nieważne jak się czuję, zrobię to". Niska sumienność i brak samodyscypliny sprawiają, że prokrastynator nie może wytrwać w realizacji swoich planów.
Co więcej, często albo nie planuje wcale, albo tak intensywnie snuje plany, że zastępuje to samo działanie. Jego plany są rozmyte i abstrakcyjne, nie nadają kierunku i nie wspierają pracy.
Perfekcjonizm
Nasz typowy prokrastynator jest perfekcjonistą, a jego perfekcjonizm jest dyktowany społecznie - tworzy nierealistyczne oczekiwania i natęża lęk przed porażką.
Nie wierzy on we własne kompetencje. Ma negatywny stosunek do rywalizacji i niskie poczucie własnej skuteczności. Choć zdaje sobie sprawę z własnej prokrastynacji i często czyta o rozwoju osobistym, nie poprawia to jego sytuacji.
Reakcja na stres
Prokrastynator reaguje na stres negatywnie, choć paradoksalnie wierzy, że działa lepiej pod presją.
W rzeczywistości chroniczny stres osłabia jego performance, a to fałszywe przekonanie wynika z faktu, że pod wpływem stresu jest w stanie w ogóle zacząć działać.
Porównania w dół
Po otrzymaniu przeciętnego wyniku, prokrastynator myśli, że mogło być gorzej. Taka postawa przynosi mu ulgę i sprawia, że czuje się lepiej ze swoimi decyzjami.
Jednocześnie chciałby być zorientowany na sukces, ale lęk przed porażką powoduje wewnętrzny konflikt między tymi dwoma źródłami motywacji.
Podejście do błędów
Prokrastynator jest zazwyczaj niewrażliwy na błędy i nie potrafi się na nich uczyć. Wciąż powtarza ten sam schemat.
Badacze zaobserwowali, że błędna próba zahamowania impulsu wiąże się z mniejszą aktywnością przedniej części zakrętu obręczy i lewej kory wyspy. Co ciekawe, taki stan łączy prokrastynatora z osobami uzależnionymi i przestępcami, którzy wracają po raz wtóry do więzienia.
Zarówno prokrastynujący, jak i uzależnieni oraz recydywiści, nie potrafią skutecznie przetworzyć informacji o popełnionych błędach. Co za tym idzie, nie mogą naprawić niepożądanych zachowań.
Prokrastynator może się zmienić
Możesz pomyśleć, że większość tych cech wynika z genów i że nic na to nie poradzisz. To pułapka.
Prokrastynacja to silny nawyk, który wiąże się z genami, ale to nie oznacza, że nie można go zmienić. Powołując się na geny, szukasz wymówki. Geny często nie stanowią wyroku, a świadczą o pewnej tendencji.
Znaczna część mechanizmów stojących za prokrastynacją jest wyuczona i zależy od rozmaitych czynników, zarówno osobistych jak i środowiskowych. Oznacza to, że pracując nad sobą z większym zaangażowaniem i z lepszą metodyką, możesz dokonać zmiany.
Podsumowanie
Prokrastynacja to złożony problem, który często wiąże się z młodym wiekiem, impulsywnością, chwiejnością emocjonalną, perfekcjonizmem czy negatywną reakcją na stres.
Choć może się wydawać, że te cechy są zapisane w naszych genach, w rzeczywistości można je zmienić poprzez świadomą pracę nad sobą. Zmiana nawyków i podejścia jest trudna, ale możliwa, a przede wszystkim warta zachodu. Prowadzi do większej produktywności oraz satysfakcji z życia.
Źródła
Ferrari, J. R., & Tibbett, T. P. (2020). Procrastination. In Encyclopedia of personality and individual differences (pp. 4046-4053). Cham: Springer International Publishing.
Haghbin, M., McCaffrey, A., & Pychyl, T. A. (2012). The complexity of the relation between fear of failure and procrastination. Journal of Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy, 30, 249-263.
Lay, C. H. (1986). At last, my research article on procrastination. Journal of research in personality, 20(4), 474-495.
Strefa Psyche Uniwersytetu SWPS. (2018b, November 30). Prokrastynacja, czyli „znów zostawiłem to na ostatnią chwilę” - dr Marek Wypych (audio) [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=nyKuWwkxFOs
Wypych, M., Matuszewski, J., & Dragan, W. Ł. (2018). Roles of impulsivity, motivation, and emotion regulation in procrastination–path analysis and comparison between students and non-students. Frontiers in psychology, 9, 891.
Wypych, M., Michałowski, J. M., Droździel, D., Borczykowska, M., Szczepanik, M., & Marchewka, A. (2019). Attenuated brain activity during error processing and punishment anticipation in procrastination–a monetary Go/No-go fMRI study. Scientific Reports, 9(1), 11492.
Zhang, S., Liu, P., & Feng, T. (2019). To do it now or later: The cognitive mechanisms and neural substrates underlying procrastination. Wiley Interdisciplinary Reviews: Cognitive Science, 10(4), e1492.
Zarrin, S. A., Gracia, E., & Paixão, M. P. (2020). Prediction of academic procrastination by fear of failure and self-regulation. Educational Sciences: Theory & Practice, 20(3), 34-43.