Trzy twarze perfekcjonizmu
Perfekcjonizm to temat złożony i wielowymiarowy. Możemy go podzielić na różne typy w zależności od tego, jak się objawia, skąd się bierze i co obejmuje. Skupmy się na dwóch ostatnich aspektach – źródle i obszarze wpływu perfekcjonizmu.
W 1991 roku Paul Hewitt i Gordon Flett wyróżnili trzy kluczowe wymiary perfekcjonizmu:
- Perfekcjonizm zorientowany na siebie
- Perfekcjonizm zorientowany na innych
- Perfekcjonizm dyktowany społecznie
Perfekcjonizm zorientowany na siebie
Perfekcjonizm zorientowany na siebie to wewnętrzna potrzeba bycia idealnym. Osoby z tym typem perfekcjonizmu stawiają sobie wysokie standardy, są samokrytyczne i mocno skupione na osiąganiu doskonałych wyników.
Choć wydaje się to najmniej groźny rodzaj perfekcjonizmu, wiąże się z wieloma negatywnymi skutkami. Często prowadzi do niepokoju, depresji czy wrogości. W skrajnych przypadkach może powodować hipomanię, nadużywanie alkoholu i zaburzenia somatoformiczne.
Perfekcjonista zorientowany na siebie mógłby powiedzieć:
- „Nie mogę znieść widoku błędów w swojej pracy”
- „Moim celem jest być perfekcyjnym we wszystkim, co robię”
- „Zawsze muszę pracować na 100% swoich możliwości”
Perfekcjonizm zorientowany na innych
Perfekcjonizm zorientowany na innych to zupełnie inna historia. W tym przypadku, perfekcjonista oczekuje doskonałości od ludzi wokół siebie. Mierzy wartość swoją i innych poprzez osiągnięcia i produktywność.
Tego rodzaju perfekcjonizm często idzie w parze z samokrytycyzmem, ale także z narcyzmem i skłonnością do obwiniania innych. Może prowadzić do antyspołecznych zachowań oraz nadużywania narkotyków.
Perfekcjonista zorientowany na innych wyraziłby to tak:
- „Mam wysokie wymagania wobec ludzi, którzy są dla mnie ważni”
- „Oczekuję, że inni będą dążyć do perfekcji w tym, co robią”
- „Nie mam czasu na osoby, które nie starają się być lepsze”
Perfekcjonizm dyktowany społecznie
Trzeci rodzaj perfekcjonizmu – dyktowany społecznie – jest prawdopodobnie najbardziej niszczycielski. Osoby z tym typem perfekcjonizmu wierzą, że otoczenie wymaga od nich perfekcji. Dążą do spełnienia tych oczekiwań, ale zawsze czują, że nigdy nie są wystarczająco dobre.
Perfekcjonista dyktowany społecznie żyje w nieustannym poczuciu, że musi zasłużyć na akceptację. Jego poczucie własnej wartości jest uzależnione od opinii innych, co prowadzi do błędnego koła – im bardziej się stara, tym wyższe stają się oczekiwania otoczenia.
Osoby te często walczą z lękiem, depresją, fobiami, a nawet z myślami paranoidalnymi i psychotycznymi. Perfekcjonizm dyktowany społecznie może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, zarówno psychicznych, jak i fizycznych.
Perfekcjonista dyktowany społecznie mógłby powiedzieć:
- „Im lepiej pracuję, tym więcej się ode mnie oczekuje”
- „Moja rodzina wymaga ode mnie, bym był doskonały”
- „Każdy mój błąd jest dla innych dowodem na moją niekompetencję”
Podsumowanie
Perfekcjonizm może przybierać różne formy – od wewnętrznej potrzeby doskonałości, przez oczekiwania wobec innych, aż po presję narzuconą przez otoczenie.
Choć dążenie do perfekcji może wydawać się wartościowe, warto pamiętać, że każda z tych form niesie ze sobą potencjalne zagrożenia dla naszego zdrowia psychicznego i relacji z innymi.
Zrozumienie, skąd bierze się nasz perfekcjonizm i jak wpływa na nasze życie, to pierwszy krok do odzyskania równowagi i zdrowego podejścia do siebie oraz otaczającego nas świata.
Źródła
Flett, G. L., Hewitt, P. L., Nepon, T., Sherry, S. B., & Smith, M. (2022). The destructiveness and public health significance of socially prescribed perfectionism: A review, analysis, and conceptual extension. Clinical Psychology Review, 93, 102130.
Hewitt, P. L., & Flett, G. L. (1991). Perfectionism in the self and social contexts: conceptualization, assessment, and association with psychopathology. Journal of personality and social psychology, 60(3), 456.
Pomysł na obrazek: kadr podzielony na trzy, na pierwszym oponent patrzy w lustro, na drugim na drugiego oponenta, a na trzecim na oponenta patrzy tłum innych oponentów