Jak przebiega proces metapoznania
Metapoznanie to proces, który działa na zasadzie pętli samoregulacji. Elementami pętli są kolejno: planowanie, monitorowanie i ocena.
Faza 1: Planowanie
Na początku ustalamy cel. Zastanawiamy się, co chcemy osiągnąć i jak to zrobić. Przykładowe pytania, które warto sobie zadać to: ,,Co chcę osiągnąć?" oraz ,,Jakie strategie mogą mi w tym pomóc?". Być może odwołasz się do strategii, które zdarzyło Ci się już wykorzystać w przeszłości i przyniosły pożądany rezultat?
Faza 2: Monitorowanie
Gdy już zaczniemy działać, sprawdzajmy na bieżąco, jak nam idzie. Obserwujmy swoje postępy i zadawajmy sobie pytania typu: ,,Czy to, co robię, jest skuteczne?" oraz ,,Czy powinienem coś zmienić?".
Faza 3: Ocena
Po zakończeniu działania przychodzi czas na ocenę. Analizujemy, co poszło dobrze, a co nie. Zastanawiamy się, jak możemy poprawić naszą strategię następnym razem. Ocena ta jest najefektywniejsza, gdy informacje są jeszcze świeże, ale już wolne od emocji.
Dlaczego to ważne?
Czasem strategia może zawieść. Na przykład, podczas wykładu na uczelni chcesz aktywnie słuchać, ale orientujesz się, że nie pamiętasz, o czym była mowa. To znak, że musisz zmienić podejście – może następnym razem warto robić notatki? W ten sposób wesprzesz swoją koncentrację i łatwiej przyswoisz informacje.
Metapoznawcza pętla w praktyce
Pętla, jak to pętla, nie ma końca. Po ocenie poprzedniego cyklu wracamy do fazy planowania i powtarzamy cały proces. To ciągłe doskonalenie poprzez planowanie, monitorowanie i ocenę pozwala nam stawać się coraz lepszymi w tym, co robimy.
Refleksja to klucz do sukcesu
Sercem metapoznania jest refleksja – obiektywna (w miarę możliwości) analiza własnych działań. Refleksja wymaga wiedzy metapoznawczej, czyli świadomości własnych zasobów, charakterystyki zadania i obranej strategii.
Musimy być świadomi swoich mocnych i słabych stron oraz rozumieć, jak je wykorzystać lub zminimalizować w kontekście danego wyzwania. Potrzebujemy również jak najbardziej szczegółowych informacji o samym zadaniu. Na tej podstawie wybierzemy strategię, czy to sięgając do swoich doświadczeń, czy to inspirując się pracą innych osób.
Chcemy, aby analiza była jak najbardziej dogłębna i drobiazgowa. To pozwoli sformułować trafne oceny, a co za tym idzie doprowadzi do owocnych wniosków.
Podważaj założenia
Kwestionuj własne przekonania. Zadawaj pytania typu: ,,Dlaczego to ma działać?", ,,Skąd pochodzi ta wiedza?” i ,,Czy są na to dowody?". Założenia, których nie podważamy, łatwo przeradzają się w dogmaty, które są wrogiem postępu i utrudniają adaptację do zmiennych warunków.
Znajomość podstaw
Znajomość podstaw jest kluczowa, niezależnie od dziedziny. Solidne fundamenty pozwalają na kreatywność i niezależność, a także ułatwiają podważanie i weryfikację informacji.
Twórz systemy
Jeśli masz problem do rozwiązania, stwórz system, który pomoże Ci go rozwiązać. Myśl jak inżynier. Określ problem (cel), następnie opracuj warunki (pożądane zachowania), które trzeba spełnić, aby go rozwiązać, po czym stwórz system (owocne, ukierunkowane działanie), który owe warunki spełni.
Działanie i refleksja
Działanie powinno być materiałem do refleksji, a refleksja powinna budować wiedzę, która w przyszłości posłuży działaniu.
Przed podjęciem wyzwania zastanów się: ,,Co umiem?", ,,Czego chcę się nauczyć?".
Po zakończeniu pracy przemyśl: ,,Czego się nauczyłem?", ,,Co zrobiłem dobrze, a co źle?” i ,,Jak mogę robić więcej tego, co zrobiłem dobrze i mniej tego, co źle?”.
Każdy jest na innym etapie
Pamiętaj, że każdy jest na innym etapie metapoznawczego rozwoju. Niektórzy dopiero zaczynają, inni są bardziej zaawansowani. Ważne jest, byś skupił się na swoich aktualnych potrzebach i wyzwaniach.
Znajdź przewodnika
Na początku możesz potrzebować wsparcia nauczyciela lub trenera. Wtedy to on pomaga wyznaczać cele i dobrać odpowiednią strategię. Następnie monitoruje proces i go ocenia, zwracając uwagę podopiecznego w kierunku istotnych kwestii.
Z czasem jednak dąż do jak największej autonomii oraz samodzielności i przejmuj kontrolę nad własnym procesem metapoznawczym.
Wyjątek stanowią sytuacje, w których zadania są wyjątkowo skomplikowane lub wykonywane na wysokim poziomie. Dla przykładu, w zawodowym sporcie obecność przewodnika, czyli trenera, jest pożądana. Przejmuje on wtedy metapoznawcze obowiązki podopiecznego, zwalniając nieco jego energii. Mimo to, dla optymalnych rezultatów, sportowiec powinien być w ten proces zaangażowany i świadomy jego działania.
Podsumowanie
Metapoznanie to wartościowe narzędzie, które pozwala nam świadomie kierować własnym procesem myślowym i działaniami. Dzięki planowaniu, monitorowaniu i ocenie możemy stale doskonalić swoje strategie i osiągać lepsze wyniki.
Kluczową rolę odgrywa refleksja oraz zdolność do kwestionowania własnych założeń i adaptowania się do nowych sytuacji.
Pamiętaj, że każdy z nas jest na innym etapie rozwoju metapoznawczego, ale dzięki systematycznej pracy i zaangażowaniu możemy osiągnąć autonomię i mistrzostwo w zarządzaniu własnym rozwojem. Nie zniechęcaj się trudnościami – traktuj je jako okazje do nauki i ciągłego doskonalenia.
Źródła
Azevedo, R. (2020). Reflections on the field of metacognition: Issues, challenges, and opportunities. Metacognition and Learning, 15, 91-98.
Efklides, A. (2011). Interactions of metacognition with motivation and affect in self-regulated learning: The MASRL model. Educational psychologist, 46(1), 6-25.
Livingston, J. A. (2003). Metacognition: An Overview.
Rhodes, M. G. (2019). Metacognition. Teaching of Psychology, 46(2), 168-175.
Świeży, M. (2011). Metapoznawcze aspekty nabywania umiejętności (Doctoral dissertation).