Blaski i cienie perfekcjonizmu
Perfekcjonizm ma swoje blaski i cienie. Dawniej uważano go za wyłącznie negatywne zjawisko, wręcz przejaw psychopatologii. Jednak badania, rozpoczęte już w latach 70. przez Dona Hamachka, ukazały, że perfekcjonizm może mieć również pozytywne strony.
Hamachek podzielił perfekcjonizm na dwa typy: zdrowy i neurotyczny.
Stwierdził, że zdrowi perfekcjoniści:
,,to ci którzy odczuwają autentyczną przyjemność z pracy wykonanej z wielką starannością i pracowitością i którzy dają sobie prawo do bycia mniej dokładnymi kiedy sytuacja na to pozwala”.
Z kolei perfekcjonistów neurotycznych opisał jako:
,,typ ludzi, których starania - nawet najlepsze jakie są w stanie podjąć - nigdy nie są wystarczająco dobre, w każdym razie w ich własnej ocenie. Zawsze wydaje im się, że mogli i powinni coś zrobić lepiej… nigdy nie odczuwają satysfakcji, ponieważ we własnych oczach nigdy nie robią czegoś na tyle dobrze, aby ją odczuwać”.
Dzisiaj, kilkadziesiąt lat później, mamy znacznie więcej informacji na temat perfekcjonizmu. Możemy dokładnie opisać zarówno jego negatywne, jak i pozytywne strony.
Perfekcjonizm maladaptacyjny
Maladaptacyjny, czyli neurotyczny perfekcjonizm, to taki, który nie sprzyja adaptacji. Wiąże się on z nieustannymi obawami i dążeniem do nierealistycznie wysokich standardów. Perfekcjoniści tego typu są nadmiernie krytyczni wobec siebie i obawiają się oceny innych.
Często poświęcają oni zbyt dużo czasu na wykonanie zadania i popadają w pracoholizm, co może w dalszej kolejności prowadzić do wypalenia zawodowego.
Do objawów, z którymi mierzą się perfekcjoniści neurotyczni, należą:
- depresja;
- wysoki poziom stresu;
- lęk;
- problemy ze snem;
- zaburzenia odżywiania.
Perfekcjonizm adaptacyjny
Hamachek zauważył, że perfekcjonizm może być również zdrowy. Adaptacyjny perfekcjonizm to taki, który sprzyja dążeniu do doskonałości, ale nie kosztem zdrowia psychicznego.
Perfekcjoniści adaptacyjni stawiają sobie wysokie cele i czerpią przyjemność z ich realizacji. Charakteryzuje ich wewnętrzna motywacja i zdolność do cieszenia się z dobrze wykonanej pracy.
Pozytywne, perfekcjonistyczne dążenia mogą chronić przed stresem i niepokojem, z tym że jest pewien haczyk. W przypadku niepowodzenia podnoszą one wrażliwość na zmartwienia.
Co ciekawe, zdrowy perfekcjonizm wiąże się z pracoholizmem równie silnie, co jego neurotyczny odpowiednik. Częściej niż wypaleniem zawodowym owocuje on jednak wysokim zaangażowaniem.
Perfekcjonizm a cechy osobowości
Perfekcjonizm maladaptacyjny często wiąże się z cechą osobowości zwaną neurotycznością. Sprzyja ona powstawaniu negatywnych emocji i obniża odporność na stres. Neurotycy postrzegają wiele sytuacji jako zagrażające i się z nich wycofują.
Z kolei perfekcjonizm adaptacyjny jest powiązany z sumiennością, która przejawia się zdyscyplinowaniem, obowiązkowością i dobrą regulacją impulsów. Bycie osobą sumienną pozwala więc nawiązać korzystną relację z perfekcjonizmem i przekuć go w owocne działanie.
Dwie strony tego samego medalu
Perfekcjonizm adaptacyjny i maladaptacyjny mają wiele wspólnych cech. Różni je głównie źródło motywacji i sposób interpretacji rzeczywistości. Perfekcjoniści adaptacyjni grają, by wygrać, czerpiąc satysfakcję z osiągnięć. Perfekcjoniści neurotyczni grają, by nie przegrać, obawiając się porażki.
Oba typy perfekcjonizmu mogą prowadzić do negatywnych skutków. Perfekcjoniści adaptacyjni również mogą doświadczać negatywnych emocji, gdy nie osiągną swoich celów. Warto więc dążyć do doskonałości, ale bez podejścia ,,wszystko albo nic".
Podsumowanie
Perfekcjonizm ma wiele odcieni – od motywującego dążenia do doskonałości po paraliżujący strach przed porażką.
Zrozumienie różnic między zdrowym a neurotycznym perfekcjonizmem pozwala lepiej radzić sobie z jego wpływem na nasze życie. Choć zdrowy perfekcjonizm może inspirować do osiągania ambitnych celów, neurotyczna wersja może prowadzić do wypalenia i problemów zdrowotnych.
Kluczem jest znalezienie równowagi i wypracowanie podejścia, które pozwoli cieszyć się sukcesami bez nadmiernego obciążania się nierealistycznymi oczekiwaniami. Perfekcjonizm może być motorem napędowym do osiągnięcia sukcesu, pod warunkiem że nie pozwolimy, by stał się źródłem nieustannych obaw i krytyki.
Źródła
Hamachek, D. E. (1978). Psychodynamics of normal and neurotic perfectionism. Psychology: A journal of human behavior.