Duchowość jako nieodłączny element życia człowieka
Przeżycia duchowe i religijne stanowią istotny element ludzkiego życia od tysiącleci. Mogłoby się wydawać, że w ostatnich latach rola duchowości w społeczeństwie maleje, jednak niedawne badania pokazują, że 84% populacji wciąż należy do grupy religijnej. Co więcej, rośnie ilość badań sugerujących, że osoby silniej zaangażowane w życie duchowe lepiej radzą sobie z niepokojem i depresją, mają zdrowszą relację z używkami, przejawiają lepsze zdrowie psychiczne i wyżej oceniają jakość swojego życia (Noh i Shahdan, 2020).
Duchowość nie jest jednoznaczna z religijnością. Religię możemy zdefiniować jako ,,system wierzeń w boską lub nadludzką moc oraz praktyki kultu i inne rytuały skierowane w stronę takiej mocy” (Argyle i Beit-Hallahmi, 2013, s. 1). Duchowość z kolei jest pojęciem znacznie szerszym. Jirásek (2015) stwierdził, że powinno się ją przedstawiać bez związku z religią. Według niego, człowiek przejawia duchowość troszcząc się o siebie i o innych, dążąc do autentyczności, szukając sensu i celu życia, będąc świadomym jego głębi czy też rozmyślając nad etycznymi i estetycznymi elementami świata. Mimo to, z uwagi na silny związek obu pojęć w literaturze przedmiotu, na potrzeby tego eseju będę je wykorzystywał zamiennie.
Duch obecny w sporcie
Sport to dziedzina, która wystawia na próbę nie tylko zdolności fizyczne człowieka, ale też jego zasoby mentalne. Biorąc pod uwagę silny związek duchowości ze zdrowiem psychicznym, warto przyjrzeć się bliżej temu, jaką rolę odgrywa ona w życiu sportowców. Rozważania w czasopismach naukowych często odbiegają od tego, z czym muszą mierzyć się psychologowie sportu we współpracy ze sportowcami. Duchowość jest jednym z obszarów, który w opracowaniach teoretycznych jest pomijany, ale w praktyce ma duże znaczenie w życiu zawodników. Szansa na pojawienie się tematów duchowych, takich jak głębsze przemyślenia egzystencjalne, rośnie wraz z czasem współpracy sportowca z psychologiem oraz z tym, jak budują między sobą więź (Watson i Nesti, 2005). Wagę duchowości i religii w życiu sportowców widać gołym okiem. Przed rozpoczęciem rywalizacji, a także w trakcie jej trwania, często możemy zaobserwować zawodników, którzy wykonują znak krzyża, wznoszą ręce ku niebu, klękają i kłaniają się, w zależności od wyznawanej przez nich religii (Jirásek, 2015). W klubach angielskiej Premier League, będącej czołową ligą piłki nożnej, rośnie rola zarówno psychologów sportu jak i sportowych kapelanów. Instytucje te współpracują ze sobą, przy czym psychologowie dbają przede wszystkim o performance zawodników, a kapelani zaspokajają ich potrzeby duchowe, niezależnie od wyznania (Gamble i in., 2013).
A potrzeby psychologiczne i duchowe sportowców potrafią być silne. Mierzą się oni przecież z szeregiem stresujących wydarzeń. Wymagający terminarz startów, podróże, choroby, kontuzje czy serie porażek sprawiają, że zawodnicy zmagają się z silnym niepokojem. Szereg badań sugeruje, że praktyki duchowe i religijne pomagają radzić sobie z tego rodzaju negatywnymi wydarzeniami. Wspierają budowę odporności psychicznej i pomagają zachować optymistyczną wizję przyszłości (Noh i Shahdan, 2020). Badanie Narimani i in. (2011), w którym wzięło udział 200 sportowców indywidualnych i drużynowych wykazało, że większa transcendencja duchowa, rozumiana jako poczucie odpowiedzialności za innych ludzi, satysfakcja z modlitwy lub medytacji oraz poczucie celu w życiu, wiązała się z niższym niepokojem wynikającym z rywalizacji. A wiemy przecież, że silna skłonność do niepokoju, zwłaszcza w stanie sytuacyjnego pobudzenia, jest znaczącym czynnikiem wpływającym negatywnie na performance w sporcie (Humara, 1999).
Kolejnym elementem wpływającym na jakość wykonania w sporcie jest stan umysłu zawodnika. Jedną z jego pożądanych form jest flow, które możemy zdefiniować jako ,,stan świadomości, w którym osoba staje się całkowicie zaabsorbowana tym, co robi, tak bardzo, że wyłącza wszystkie inne myśli i emocje” (Jackson i Csikszentmihalyi, 1999, s. 5) . Co więcej, ,,flow to harmoniczne doświadczenie, w którym umysł i ciało pracują wspólnie bez wysiłku, pozostawiając osobę z poczuciem, że wydarzyło się właśnie coś specjalnego” (Jackson i Csikszentmihalyi, 1999, s. 5). Stan flow pojawia się wtedy, gdy osoba postrzega poziom trudności wyzwania jako zbieżny z poziomem jej umiejętności (Noh i Shahdan, 2020). Wiąże się on z pozytywnym nastawieniem umysłowym, lepszą koncentracją, radością i satysfakcją czy też lepszym performance. Jest również ujemnie skorelowany z niepokojem (Dillon i Tait, 2000). Badanie na 62 studentach, będących jednocześnie członkami uniwersyteckich drużyn sportowych, wykazało znaczącą relację między ich poziomem duchowości oraz tym, jak często odczuwali stan flow podczas rywalizacji sportowej (Dillon i Tait, 2000). Z kolei badanie autorstwa Spittle i Dillon (2014) na 93 profesjonalnych golfistach wykazało brak relacji między duchowością i flow. Według ich wyników stan flow u golfistów korelował dodatnio z ich poziomem umiejętności.
Sportowcy angażujący się w praktyki duchowe nie tylko przejawiają wyższy performance, ale radzą sobie również lepiej z przeciwnościami, które spotykają na swojej drodze. Wśród atletów wyznających wiarę chrześcijańską powszechne jest przekonanie, że trudności, z którymi się mierzą, stanowią naturalną część ich historii, próbę charakteru. Nadają oni sens swoim porażkom, co pomaga im wytrwać w treningu. Niektórzy z nich relacjonują również, że historia Jezusa, opisana w Biblii, dodaje im inspiracji i pomaga zachować orientację na celu (Mosley i in., 2015). Jedną z największych trudności, z jakimi sportowcy mierzą się na przestrzeni swojej kariery, są kontuzje. Najah i in. (2017) przeprowadzili badanie na 50 profesjonalnych sportowcach zmagających się z urazem więzadła krzyżowego w kolanie. Wyniki wykazały, że zawodnicy o silnych przekonaniach duchowych, a także praktykujący modlitwę lub medytację, radzili sobie lepiej z obciążeniem psychicznym związanym z kontuzją. Przejawiali oni większą akceptację rzeczywistości oraz znacznie mniejszą skłonność do stresu, niepokoju i depresji.
Jednym ze stałych fragmentów rzeczywistości, które sportowiec musi zaakceptować, jest niepewność – nieliczny spośród elementów, które są w sporcie czymś pewnym. Sportowcy mierzą się z wieloma niewiadomymi. Efekt każdego zagrania oraz rezultat rywalizacji zależą od wielu różnorodnych czynników. Pomimo tej niepewności, zawodnicy muszą wierzyć w pozytywny rezultat zmagań, aby wejść na swój najwyższy poziom. Sportowcy wierzący w istnienie Boga twierdzą, że ich talent sportowy pochodzi właśnie od niego. Czują się odpowiedzialni za realizację owego talentu. To z kolei podnosi ich motywację i etykę pracy. Co więcej, często wiąże się to z przekonaniem, że wynik starań zależy od istoty wyższej, a sportowiec ma po prostu dać z siebie wszystko (Noh i Shahdan, 2020). Zdejmuje to z zawodników presję wyniku i zwiększa orientację na procesie. Sprawia, że skupiają się oni jedynie na czynnikach, które mogą kontrolować i nie denerwują się na okoliczności, dzięki czemu oszczędzają czas i energię. Ponadto, wiara w to, że istota wyższa ma plan wobec danego sportowca, zwiększa jego poczucie własnej skuteczności – zależy ono nie tylko od umiejętności jednostki, ale również od tego, jak ocenia ona swoją możliwość wejścia na określony poziom performance (Mosley i in., 2015).
Duchowość w praktyce psychologa sportu
Część środowiska psychologów sportu argumentuje, że duchowość i tradycyjne podejście psychologii sportu stoją po dwóch stronach barykady. Ma to wynikać z tego, że standardowy trening mentalny polega w dużej mierze na treningu samoregulacji i budowie zdolności sportowca do sprawowania wewnętrznej kontroli, natomiast duchowość, przynajmniej ta związana z religijnością, zakłada, że jednostka oddaje część swojej sprawczości istocie wyższej (Mosley i in., 2015). Zwolennicy duchowości w sporcie odpowiadają, że oba te podejścia się nie wykluczają. Co więcej, duchowość i przekonania religijne zwiększają wśród sportowców poczucie odpowiedzialności za własny performance, a także podnoszą ich przekonanie o własnych zdolnościach. Ponadto, psycholog sportu powinien wspierać naturalne działania sportowca. Jeżeli jest mu bliski temat duchowości, specjalista powinien zadbać o to, by wpleść ją w standardowy trening mentalny (Mosley i in., 2015).
Powyższe paragrafy wskazują na pozytywny wpływ duchowości na performance sportowy, a także na dobrostan psychiczny wśród zawodników. Sugeruje to, że warto wprowadzać trening oparty na duchowości wśród sportowców, którzy przejawiają taką potrzebę. Jeszcze lepszy rezultat powinno przynieść połączenie takich praktyk z tradycyjnymi technikami wspomagającymi mentalny performance, takimi jak wizualizacje czy metody relaksacyjne (Noh i Shahdan, 2020). Psychologowie sportu współpracują z zawodnikami odmiennych narodowości i wyznań, o różnorodnym pochodzeniu etnicznym. Dla wielu z nich duchowość jest znaczącą częścią sportowego doświadczenia. Warto spojrzeć na sportowca holistycznie – nie tylko jak na profesjonalistę, ale również jak na osobę. Zadbać nie tylko o jego performance, ale również o jakość życia (Watson i Nesti, 2005). To odpowiedzialność, która spoczywa na barkach dyrektorów, trenerów i psychologów (Noh i Shahdan, 2020).
Bibliografia
Argyle, M., & Beit-Hallahmi, B. (2013). The social psychology of religion (Psychology Revivals). Routledge.
Dillon, K. M., & Tait, J. L. (2000). Spirituality and Being in the Zone in Team Sports: A Relationships?. Journal of Sport Behavior, 23(2).
Gamble, R., Hill, D. M., & Parker, A. (2013). Revs and psychos: Role, impact and interaction of sport chaplains and sport psychologists within English premiership soccer. Journal of Applied Sport Psychology, 25(2), 249-264.
Humara, M. (1999). The relationship between anxiety and performance: A cognitive-behavioral perspective. Athletic Insight, 1(2), 1-14.
Jackson, S. A., & Csikszentmihalyi, M. (1999). Flow in sports. Human Kinetics.
Jirásek, I. (2015). Religion, spirituality, and sport: from religio athletae toward spiritus athletae. Quest, 67(3), 290-299.
Mosley, M. J., Desiree’J, F., Cheng, Y., & Aoyagi, M. W. (2015). Spirituality & sport: Consulting the Christian athlete. The Sport Psychologist, 29(4), 371-386.
Najah, A., Farooq, A., & Rejeb, R. B. (2017). Role of religious beliefs and practices on the mental health of athletes with anterior cruciate ligament injury. Advances in Physical Education, 7(2), 181-190.
Narimani, M., Babolan, A. Z., & Ariapooran, S. (2011). The role of spiritual transcendence on predictive of competitive anxiety and self-confidence in athletes. World Applied Sciences Journal, 15(1), 136-141.
Noh, Y. E., & Shahdan, S. (2020). A systematic review of religion/spirituality and sport: A psychological perspective. Psychology of Sport and Exercise, 46, 101603.
Spittle, M., & Dillon, R. (2014). Mystical experience to measurable description: The relationship between spirituality and flow in golf. Facta Universitatis, Series: Physical Education and Sport, 12(1), 1-10.
Watson, N. J., & Nesti, M. (2005). The role of spirituality in sport psychology consulting: An analysis and integrative review of literature. Journal of applied sport psychology, 17(3), 228-239.